Το τσάι στον Ερύμανθο και τα άλλα βότανα που ... γιατρεύουν!

Τα βουνά της Αχαΐας αποτελούν ένα υπέροχο «μωσαϊκό» χλωρίδας και πανίδας αλλά και πεδίο έκφρασης μιας ενδιαφέρουσας παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Ένα από αυτά τα βουνά είναι ο Ερύμανθος (Ωλονός), όπου η χλωρίδα του περιλαμβάνει αρκετά ελληνικά ενδημικά είδη. Μερικά από τα πιο γνωστά βότανα που μπορεί να συναντήσει κανείς στην ευρύτερη περιοχή του Ερυμάνθου, είναι το τσάι (του βουνού), τη ρίγανη, το χαμομήλι, το βάλσαμο,τη τσουκνίδα, το κάρδαμο, την αγριάδα, τον μάραθο, τα γαϊδουράγκαθα, τα άγρια χόρτα, κ.α. Αν κάποιος επισκεφτεί την περιοχή μπορεί να τα θαυμάσει, να τα μυρίσει, να τα φωτογραφήσει και αν θέλει να συλλέξει μερικά με ιδιαίτερη προσοχή με σκοπό να μην χαθεί το είδος καθώς απειλούνται με εξαφάνιση. Τα περισσότερα από αυτά καταναλώνονται από μικρούς και μεγάλους είτε γιατί πίνονται ως αφεψήματα είτε γιατί δίνουν νοστιμιά στο καθημερινό τραπέζι αλλά ακόμη και επειδή έχουν ποικίλες θεραπευτικές ιδιότητες.

Το τσάι του βουνού στην Ελλάδα είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από το Θεόφραστο (372-287 π.Χ.) και τον Διοσκουρίδη (10 μ.Χ. αιώνα). Ανήκει στην οικογένεια χειλανθών (Lamiaceae) και στο γένος Sideritis, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 140 είδη, όπου στο όρος Ερύμανθος συναντιέται το είδος Sideritis clαndestinα Chaub & Bory. Είναι πολυετής πόα, ύψους μέχρι 40 εκατοστά. Ο Βλαστός του στη βάση είναι ξυλώδης, απλός ή διακλαδισμένος σε δευτερεύοντες. Τα φύλλα του είναι χνουδωτά, σταχτόχροα, επιμήκη – λογχοειδή, ακέραια ή πριονωτά, τα κατώτερα με μίσχο και τα ανώτερα επιφυή ή με μίσχο. Ο κάλυκας είναι κωδωνοειδής, σκεπάζεται από πυκνές τρίχες και τα πέταλα του άνθους έχουν χρώμα κίτρινο. Αυτοφύεται πάνω στους βράχους. Οι ξηροί ανθοφόροι βλαστοί του χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ροφήματος.

Η ρίγανη είναι ένας θάμνος κοντός και φρυγανώδης με κορμό ξυλώδη χωρίς ελαστικότητα. Τα κλαδιά του είναι λεπτά  και σχηματίζουν ανθοφόρα κεφάλια στις άκρες. Τα φύλλα έχουν σχήμα αυγοειδές, είναι χνουδωτά και σταχτόχρωμα.  Αν τα τρίψουμε αναδύουν ευχάριστη αρωματική οσμή. Τα άνθη έχουν χρώμα ρόδινο προς μενεξεδί και έχουν επίσης ευχάριστο άρωμα. Η ρίγανη συναντιέται εύκολα σε όλη την Ελλάδα σαν αυτοφυές άγριο φυτό. Είναι πολύ δημοφιλές φυτό για τις μαγειρικές του ιδιότητες. Το μυρωδικό της σαλάτας και του φαγητού, τόσο γνωστό σε όλους, είναι ωστόσο και φαρμακευτικό και αρωματοπαραγωγικό. Η ρίγανη πολλαπλασιάζεται κυρίως με σπόρο ή με παραφυάδες και διαίρεση φυτών που λαμβάνονται από παλιές φυτείες. Μπορεί επίσης να πολλαπλασιασθεί με μοσχεύματα. Η εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται τόσο το φθινόπωρο, όσο και την άνοιξη.

Το χαμομήλι είναι φυτό μονοετές, ύψους μέχρι 35 εκατοστά. Έχει βλαστό λείο, πολύκλαδο, όρθιο. Τα φύλλα δις ή τρις φτεροσχιδή. Τα άνθη είναι σε ακραία κεφάλια, ασπροκίτρινα. Το όνομά του προήλθε από το άσπρο χρώμα που δίνει στα λιβάδια (χαμαί και μήλον, όπου μήλον = το πρόβατο στα αρχαία και χαμαί = πάνω στο έδαφος). Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα μέρη σε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Η άνθηση αρχίζει τον Απρίλιο και διαρκεί μέχρι και τον Ιούνιο.

Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι γνωστές από την αρχαιότητα και βέβαια ο Ιπποκράτης το θεωρούσε θαυματουργό για πολλές περιπτώσεις. Από το φυτό συλλέγονται τα άνθη, όταν ανοίξουν καλά. Ο πιο δημοφιλής τρόπος κατανάλωσης του χαμομηλιού είναι η δημιουργία αφεψήματος από τα αποξηραμένα άνθη του.

Το βάλσαμο είναι θάμνος αειθαλής, λείος, πολύκλαδος που φτάνει σε ύψος τα 30-60 εκατοστά. Τα φύλλα του Βάλσαμου είναι φωτεινά κίτρινα-πορτοκαλί και τα πέταλα συνήθως κίτρινα. Όταν γυρίσουν προς το φως, αποκαλύπτουν ημιδιαφανείς στιγμές, που δίνουν την εντύπωση πως είναι διάτρητες. Οι κουκίδες αυτές δεν είναι όμως τρύπες, αλλά έγχρωμα αιθέρια έλαια και ρητίνες. Αν τρίψει κανείς τις μαύρες αυτές κουκίδες που έχουν τα 5 πέταλα με τα δάχτυλά του, αυτά θα γίνουν κόκκινα. Για πολλούς φυτοθεραπευτές, αυτές οι κουκίδες περιέχουν μερικά από τα πιο πολύτιμα και αποτελεσματικά φυτικά συστατικά. Οι στήμονες του φυτού έχουν ιδιαίτερη μορφή, με στερεό κυλινδρικό στέλεχος, με δύο γραμμές που εξέχουν κατά μήκος. Αυτές οι γραμμές κάνουν τον στήμονα να μοιάζει επίπεδος, πράγμα εντελώς ασυνήθιστο στον κόσμο των φυτών. Είναι ένα αρωματικό φυτό με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Ο Γαληνός και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό, αιμοστατικό.

Η τσουκνίδα είναι ένα μονοετές ή πολυετές, ποώδες, αυτοφυές φυτό, με 40 περίπου είδη παγκοσμίως. Ο βλαστός της φτάνει σε ύψος το 1 μέτρο ενώ τα άνθη της είναι μικρά και άοσμα. Ολόκληρο το φυτό καλύπτεται από αδενώδεις τρίχες που κατά την επαφή τους με το δέρμα προκαλούν φαγούρα, πολλές φορές έντονη, τσούξιμο και κοκκινίλα σαν τσίμπημα κουνουπιού, ενώ σπανιότερα αλλεργικές διαταραχές. Αυτό οφείλεται σε ένα δηλητηριώδες υγρό, που περιέχουν οι λεπτές βελόνες του φυτού στη σύσταση του οποίου υπάρχει μυρμηκικό οξύ, ακετυλοχολίνες και ισταμίνες, οι οποίες όμως βελόνες καταστρέφονται με το βράσιμο ή το ψήσιμο. Ο Ιπποκράτης (460 – 375 π.Χ.) αριθμεί την τσουκνίδα ανάμεσα στα φυτά “πανάκεια” και σήμερα ύστερα από 2500 χρόνια κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλει γι’ αυτό, η τσουκνίδα είναι από τα πιο θαυματουργά και χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά.

Tο κάρδαμο είναι μονοετές ποώδες φυτό, αυτοφυές αλλά και καλλιεργού­μενο σε όλο τον κόσμο, με χαρακτηριστική ο­σμή, λογχοειδή λεία φύλλα και λευκά μικρά λουλούδια (γνωστό από την αρχαιότητα και ως καρδάμωμα). Είναι αποτοξινωτικό, ανθελμινθικό και διουρητικό βότανο, καταπραΰνει τους ρευ­ματικούς πόνους, ενώ η ρίζα βοηθά στην αντιμετώπιση της καταρροής. Χρησιμοποιείται ακόμη για τη θεραπεία του διαβή­τη και ως καθαριστικό του αίματος. Τα χρήσιμα μέρη του κάρδαμου είναι η ρίζα, τα ρι­ζώματα, οι μίσχοι και τα φύλλα. Στη μαγειρική, χρησι­μοποιείται μόνο του ωςσαλατικό, ή μαζί με άλλα λαχανικά.

Η αγριάδα είναι ένα πολυετές αυτοφυές χόρτο, με πολύ μακριές περιπλεκόμμενες ρίζες. Τα φύλλα του είναι στενά, ταινιοειδή και γλαυκοπράσινα, το ύψος του κυμαίνεται από 10 έως 50 εκ. Υπάρχουν διάφορα είδη, ανάλογα με τις περιοχές-συναντάται ακόμα και σε περιοχές με υψόμετρο τα 2000μ. Είναι από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά όπου για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και κυρίως η ρίζα της. Οι θεραπευτικές ιδιότητες της ήταν γνωστές από την εποχή του Διοσκουρίδη, τον πρώτο αιώνα μ.Χ.

Ο μάραθος είναι ποώδες και αρωματικό φυτό. Περιέχει αιθέρια έλαιακατά 7% και ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα και φαίνεται ότι οφείλει τ’ όνομά του στη μνήμη της νίκης κατά των Περσών στο Μαραθώνα το 490 π.Χ.Ειδικότερα, ο Πλίνιος αναφέρει 22 φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού. Οι κύριες χρήσεις του φυτού είναι στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική, την αρωματοποιία και την οινοπνευματοποιία. Από το μάραθο επίσης παρασκευάζονται φάρμακα όπως σιρόπια, ενώ χρησιμοποιείται και ως μέσο για να διευκολύνεται η έκκριση γάλατος.

Η αγριαγκινάρα, το ταπεινό «γαϊδουράγκαθο» είναι φυτό πολυετές, το συναντάμε κυρίως σε ακαλλιέργητα και πετρώδη εδάφη. Φτάνει μέχρι τα 2 μ. ύψος, έχει δυνατές ρίζες και φύλλα λευκοπράσινα, λογχοειδή με αγκάθια. Οι ταξιανθίες του εμφανίζονται νωρίς την Άνοιξη και ανθίζει όψιμα το Μάιο. Κατά το Θεόφραστο το έφεραν οι Αρχαίοι Έλληνες από τη Σικελία και μετονομάστηκε σε «πετρέλαιο της Ελλάδας» και θεωρείται η ελληνική απάντηση στην παγκόσμια αγορά βιοκαυσίμων.
Η αγριαγκινάρα ήταν γνωστή για θεραπευτικούς σκοπούς ήδη από την αρχαιότητα, αφού χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία παθήσεων του ήπατος και ρευματισμών ή ακόμη και σαν αντίδοτο για δηλητηριάσεις καθώς επίσης μειώνει τη χοληστερίνη.

Τα σπαράγγια είναι πολυετές φυτά που φτάνουν το ενάμιση μέτρο, μονοκότυλα, αναρριχώμενα ή θαμνώδη φυτά, αυτοφυή ή καλλιεργούμενα ως λαχανικά ή καλλωπιστικά. Το φυτό δεν έχει φύλλα, αλλά βράκτια που μοιάζουν με λέπια. Οι βλαστοί των σπαραγγιών κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες ανάλογα με το χρωματισμό τους (λευκά, ιώδη, ιώδη/πράσινα, πράσινα). Υπάρχουν πάνω από 100 είδη. Το σπαράγγι ως τρόφιμο είναι προικισμένο με εξαιρετικές ιδιότητες. Είναι υδατώδες λαχανικό και όταν είναι φρεσκοκομμένο περιέχει 90-95% νερό. Γρήγορα εκτιμήθηκε η αξία του για τις διάφορες φαρμακευτικές, διαιτητικές και διουρητικές του ιδιότητες, γι” αυτό και άρχισε η εντατική καλλιέργειά του.

(πληροφορίες από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μανεσίου Καλαβρύτων)